Fot. 1 - Domowa pasieka (Ireneusz Deptuch Nadleśnictwo Żagań).

Tytuł artykułu nawiązuje do programu, który jest realizowany od wiosny 2018 roku przez Lasy Państwowe oraz Uniwersytet Rolniczy w Krakowie.

Zastanówmy się dlaczego pszczoły muszą wracać do lasu? Przecież one zawsze tam były. Niestety okazuje się, że od jakiegoś czasu ich liczba maleje.

19 października 2011 roku Parlament Europejski udostępnił raport, w którym stwierdzono niepokojąco zmniejszającą się ilość pszczół miodnych, zobowiązując jednocześnie rządy krajów Unii Europejskiej do ich ochrony. Sprawa dotyczy nie tylko Europy, ale jest problemem w skali globalnej. Dlaczego tak się dzieje? Najważniejsi winowajcy to zanieczyszczenie środowiska, zmiany siedliskowe, a przede wszystkim duża mechanizacja prac i chemizacja w rolnictwie.

Zmiany siedliskowe – o co chodzi?

Głównie o to, że wraz z rozwojem cywilizacji zmieniło się nasze otoczenie. W XIX-wiecznej Europie podejście do lasu było bardzo przedmiotowe. Las miał dostarczać surowiec drzewny i była to jego jedyna funkcja. To podejście spowodowało promowanie lasów jednogatunkowych z gatunkami szybkorosnącymi jak sosna i świerk. Kluczowym momentem zmiany światopoglądowej było pojawienie się w 1991 r. nowej Ustawy o lasach. To w niej wskazano ochronę zasobów leśnych i trwałości lasu jako jedne z najważniejszych priorytetów. Proces ten nieprzerwanie trwa, jednak biorąc pod uwagę długowieczność rozwoju drzew, zmuszeni jesteśmy uzbroić się w cierpliwość, oczekując wyraźnych zmian dopiero w bliższej lub dalszej przyszłości. Pod koniec XX wieku zaszły jeszcze większe, tym razem niekorzystne, zmiany środowiskowe w rolnictwie. Małe poletka podzielone miedzami zmieniły się w wielkopowierzchniowe pola, na których rośnie najczęściej jeden gatunek rośliny uprawnej. Jak dodamy do tego zwiększone stosowanie środków ochrony roślin, to odpowiedź na pytanie o przyczyny zmniejszania się populacji pszczoły miodnej i innych pszczołowatych (a tych mamy w Polsce ponad czterysta gatunków, w tym m.in. murarki i trzmiele) sama się nasuwa.

Co robimy w ramach programu „Pszczoły wracają do lasu”?

 To właśnie lasy są środowiskiem najmniej zanieczyszczonym. Używanie środków chemicznych jest ograniczone do niezbędnego minimum. Ponadto nowo sadzone lasy są wielogatunkowe, sadzone jest wiele krzewów i drzew miododajnych np. lipy, klony lub bzy. Zamiarem twórców programu było dowiedzieć się w jaki sposób można poprawić warunki bytowania pszczoły miodnej i innych pszczołowatych, aby odwrócić proces zmniejszania się ich liczebności. W ramach programu leśnicy – pszczelarze, amatorzy z całej Polski, posiadający pasieki na terenach leśnych zadeklarowali się udostępnić po jednej rodzinie pszczelej do prowadzenia cyklicznych badań, a dzięki temu gromadzenia niezbędnej wiedzy.

Co jest badane?

Wytypowany ul w pasiece postawiony jest na specjalnej elektronicznej wadze, która trzy razy na dobę zapisuje i przesyła dane do serwera, gromadzącego dane. Mierzona jest temperatura wewnątrz i na zewnątrz ula, waga ula i wilgotność powietrza.

Fot. 2 - Wykres przedstawiający dane otrzymane przez serwer.

O czym nam to mówi?

Dzięki odczytom temperatury wewnątrz ula wiemy, czy w rodzinie wychowywane jest następne pokolenie. Młode larwy wygrzewane są przez dorosłe osobniki w temperaturze od 30 do 33^oC. Temperatura zewnętrzna mówi nam, czy pszczoły wylatują z ula, z uwagi na to, że loty odbywają się w temperaturze powyżej 10^oC. Pomiar ciężaru ula pokazuje, czy w okolicy znajdują się kwitnące rośliny. Ale jak spytacie? Gdy waga ula się zwiększa to znaczy, że pszczoły przynoszą świeży nektar. Jak się natomiast zmniejsza oznacza to, że brakuje pokarmu w okolicy i pszczoły zużywają zapasy, które wcześniej zgromadziły.

Dzięki tym obserwacjom dowiadujemy się w jakich miesiącach występują niedobory pokarmu i czy posadzenie określonych gatunków drzew lub krzewów wypełni lukę pokarmową. Z obserwacji prowadzonych przez ostatnie lata naukowcy z Krakowa są w stanie uzyskać znacznie szerszą wiedzę, w tym na temat możliwości poprawy warunków życia wszystkich pszczołowatych.

Fot. 3 - wietrzenie ula (Ireneusz Deptuch Nadleśnictwo Żagań).

Licząc, że udało mi się zainteresować wszystkich Państwa tym niezmiernie dla mnie ważnym tematem, zapraszam już dziś do kolejnego artykułu, w którym postaram się umieścić  znacznie więcej informacji o samych pszczołach.